پگاه ولی‌زاده

عضو هیئت علمی بخش تحقیقات زنبورعسل موسسه تحقیقات علوم دامی کشور

 به مناسبت هفته جهانی آگاهی‌سازی مهار مقاومت میکروبی (  AMR) از ۱۸ تا ۲۴ نوامبر ۲۰۲۴ مقارن با ۲۸ آبان تا ۴ آذر ماه جاری، چهارمین کنفرانس جهانی وزیران عالی هفته گذشته با تصویب بیانیه «جده» در عربستان سعودی به پایان رسید که در آن تعهدات مهمی مانند ایجاد یک پانل علمی جهانی برای رسیدگی به معضلِ بهداشتی «مقاومت ضد میکروبی» یا AMR  بررسی شد.

حضور بی‌سابقه وزیران بلندپایه از کشورهای مختلف و تأکید آنها مبنی بر تمرکز بر پیشگیری از عفونت و تقویت نوآوری در راه‌حل‌های بهداشتی که پیشگیری یکی از بارزترین راهکارهاست، از نکات بارزی بود که گویای عمق حساسیت این مهم در فرایند مراقبت از سلامت دام‌ها و انسان‌هاست.

از آنجا که فراورده‌های زنبورعسل نیز جزو خوراک انسانی است و هرگونه باقیمانده آنتی بیوتیکی در این ماده مغذی و مفید مشهور به شفا دهنده، آن را از حیز انتفاع ساقط می‌کند؛ لذا لازم دیدم در حیطه تخصصی زنبورعسل به ویژه با توجه به اینکه در سه سال و نیم اخیر، زنبورداری ایران دچار بحران تلفات بسیار گسترده ای شده، (آن هم با عوامل ایجاد کننده که متاسفانه هنوز شناسایی نشده و مشخصاتی که در هیچ منطقه ای از کره زمین گزارش رسمی نشده است) به تشریح کلیّات مختصری از وضعیت موجود در رابطه با تلفات و مخاطرات نحوه رسیدگی به آن و چگونگی کمک به زنبورداران در این رابطه از طریق پیشگیری از مصرف بی‌رویه با تجویزهای غلط و همچنین بدون ملاحظه انواع آنتی بیوتیک‌ در مقابله با آفات و بیماری‌های زنبورعسل که پیامد منفی آن موجب تبدیل آنتی بیوتیک‌ها و متعاقبا مواد خوراکی به تهدید کننده حیات بشری خواهد انجامید بپردازم.

این تلفات که بارزترین علائم آن مرگ و میر نوزادان زنبورعسل در داخل حجره‌هاست، به عنوان “لارومیری” مصطلح شده است. در کنار لارو یا شفیره مرده، ترک کندو نیز از علائم شایع آن است. علل ایجاد این تلفات فاجعه بار که در موارد زیادی حتی کل زنبورستان را از بین برده است، متاسفانه پس از گذشت این زمان طولانی هنوز شناسایی علمی و اصولی نشده است. فرضیه‌هایی درباره علل ایجاد آن مطرح است و ضرورت اکید دارد پژوهشگران حوزه سلامت زنبورعسل و تصمیم گیرندگان جبران تعلل کرده و فورا با آغاز همکاری کشوری طی بررسی علمی، جامع و اصولی از طریق یک “پایش ملی” به شناسایی علل بپردازند؛ چرا که تا عامل یا عوامل ایجاد تلفات شناسایی علمی نشده باشند، تجویز دارو نه تنها دردی را دوا نمی‌کند بلکه همانطور که وضعیت فعلی نیز نشان می‌دهد شرایط وخیم‌تر نیز می‌گردد.

در این میان پیشنهاد موّقت اینجانب به زنبورداران قطع کامل استفاده از هر شکلی از آنتی‌بیوتیک‌ها و به حداقل رساندن درمان‌های شیمیایی کنه‌کش و به جای آن به محض مشاهده اولین علائم “لارومیری” انجام روش کارآمد حبس ۲۱ تا ۲۴ روزه ملکه با رعایت شرایط است. هرچند روش “حبس ملکه” راهکاری موقتی تا به نتیجه رسیدن «پایش ملی» است، اما در سراسر کشور در موارد زیادی زنبورداران توانسته‌اند به جای روش‌های بسیار پرهزینه، پرآسیب و ناکارآمد داروهای شیمیایی، با صرف زمان و استفاده اصولی از روش “حبس ملکه” تلفات ناشی از “لارومیری” را به حداقل برسانند و زنبورستانی سالم و پرتولید داشته باشند.

در میان فرضیه‌های متعددی که در ایجاد “لارومیری” مطرح است، از آنجایی که علائم آن شبیه بیماری باکتریایی لوک اروپایی است، متاسفانه در ابتدا، قبل از هر بررسی علمی، تجویزهای بسیار نابجای آنتی بیوتیکی شروع شد که کماکان نیز ادامه دارد. مدت کمی پس از ظهور، بررسی مختصری نشان داد ظاهرا “لارومیری” مستقل از لوک است، اما تجویز و مصرف به غایت غیرعلمی آنتی بیوتیک‌ها (حتی طیف وسیع آنتی بیوتیک‌های انسانی!) هنوز بسیار رایج است.

اما در خصوص تاکید ویژه در پرهیز از آنتی بیوتیک‌ها که بیشترشان به عنوان روش درمانی منسوخ شده مطرح هستند به دلایل زیر توصیه نمی‌شوند:

 

• • عوامل ایجاد تلفات هنوز شناسایی نشده و آنتی بیوتیکها صرفا روی طیف خاصی از عوامل بیماریزا (آن هم فقط در مرحله خاصی از زندگی)  اثرگذارند

• • نابودی میکروب‌های مفید و نهایتا آسیب جبران ناپذیر به سیتم ایمنی و دفاعی زنبورعسل

• • ایجاد مقاومت تدریجی در عوامل بیماریزا

• • باقیمانده دارویی طولانی مدت در عسل و سایر محصولات کندو

• • ایجاد مقاومت میکروبی (AMR) در عوامل بیماریزا در انسان مصرف کننده محصولات کندو و آسیب جدی به سلامت و حتی مرگ انسان در پی عفونت هرچند بسیار ساده

• • ضرورت تاکید بر قطع کامل، فوری و بی‌بازگشت استفاده از تمامی آنتی‌بیوتیک‌ها

• •  قطع کامل استفاده از داروهای کنه‌کش با مواد تشکیل‌دهنده نامعلوم/ نحوه مصرف مبهم یا نامعلوم/ محل ساخت نامعلوم

• •  کاهش شدید استفاده از مواد شیمیایی کنه کش و رسیدن به درمان فقط یکبار در سال با اولویت ساده‌ترین شکل اسید فرمیک یا اسید اگزالیک

• •  در صورت امکان زمستان‌گذرانی کامل (پرهیز از کوچ به گرمسیری)

• • صرف زمان و اجرای اصول ساده و پایه‌ای مدیریت سلامت زنبورستان بجای هزینه‌های به شدت هنگفت دارو و مکمل

در  پایان، اگرچه هفته جهانی مقابله با مقاومت میکروبی (AMR) روز گذشته به پایان رسیده، اما نباید فراموش کرد که این هفته فقط تلنگری بود به همه دست اندرکاران نظام بهداشت جهانی اعم از انسانی و دامی و همچنین اصحاب رسانه دلسوز که با آموزش و پیوستگی انتشار محتواهای موثر هشدار دهنده، راهکارهای پیشگیرانه را فراگیر کنند و مدیران تعاونی‌های زنبورداری نیز مسئولانه جهت انتقال روش‌های نوین که مجال اشاره به تمام آن‌ها در این یادداشت مختصر ممکن نبوده برنامه و استراتژی مشخصی را پیگیری نمایند.